„Nie-boską komedię” uznać można za poetycki „sąd nad światem” dokonany przez samego Krasińskiego – sąd widziany jego oczyma, jakoby jego własna wizja ostatecznej zagłady. Na szczególne potępienie zasługuje zatem niszcząca siła złej i nieprawdziwej poezji, która doprowadza do wielu nieszczęść. Człowiek zniewolony właśnie przez nią nie potrafi odnaleźć się na żadnym innym polu – ani jako ojciec, ani jako mąż, ani jako dobry obywatel, a już na pewno nie jako dziecko Boże. Ofiarami tej złej poezji jest nie tylko Henryk (Mąż), ale przede wszystkim jego żona. Życie bowiem w świecie wyobraźni odciąga poetę od rzeczywistości, czyni go niezdolnym do założenia normalnie funkcjonującej rodziny. Poezja okaże się Henrykowi przydatna jedynie w części III oraz IV, gdzie dojdzie do sytuacji, że ten zechce „odkuć” się za wszelkie dotychczasowe niepowodzenia, naprawić winy, a ostatecznie wraz z „przeklętą poezją” zdecyduje się skoczyć w przepaść niż oddać się w ręce wroga.
Jak wskazuje tytuł dramatu, piekło rozgrywające się na ziemi, wyklucza jednocześnie obecność Boga w akcji utworu, co sprawia, że jakakolwiek koncepcja któregokolwiek z bohaterów nie może być uznana za pozytywną, bo bez Boga nie da się stworzyć żadnego poprawnego programu odbudowy świata.
Henryk zostaje ukazany jako człowiek dumny, pyszny i cierpiący na chorobliwy wręcz egoizm czy przerost ambicji. Małżeństwo (jako proza życia) zaprzepaściło jego poetycki talent. Odczuwa bezsensowność całego ludzkiego istnienia – i jak twierdzi Juliusz Kleiner – „ginie potępiony, ale nie poniżony”. Ten sam badacz jego stan umysłu nazywa „wyobraźnią bez serca”. Przeciwstawia mu Pankracego, jako „rozum bez serca” oraz „posłannika przeznaczenia”.
Najważniejszym problemem, jaki poruszony zostaje w „Nie-boskiej komedii” przez Krasińskiego jest kwestia rewolucji społecznej, która zawsze sama w sobie stanowi zło najwyższe, bo okupiona jest ogromną ilością krwi często zupełnie niewinnych osób. Ale czy aby na pewno niewinnych? Być może nie ma niewinnych, bo przecież winnymi powinni czuć się również ci, którzy dają nieme przyzwolenie na szerzenie się zła w świecie? Prawdopodobnie dlatego, że rewolucja zawsze pozostaje czynem silnie niszczącym strukturę społeczną, Krasiński przedstawia ją w swoim dramacie właśnie jako element bardzo mocno destrukcyjny, którego nie jest w stanie w żaden sposób poprzeć. Nie umie i nie chce, ponieważ sam przynależy do arystokracji. Uważa, że szlachta sama w sobie nie jest zła i nadal powinna sprawować najwyższe urzędy w państwie, lecz również nie pozostaje bez win – należy ją wpierw dobrze do tego przygotować i wspólnie zwalczyć jej rażące wady. Jednak – czego jest gorącym zwolennikiem – w sposób pokojowy, bez buntu i masowej rewolty.
Opracowanie: Marta Akuszewska
Bibliografia: Zygmunt Krasiński "Nie Boska Komedia", oprc. J. Kleiner, wyd. 7, Wrocław 1962)
