Scena I - Scena II

Scena I

Las przy jeziorze Gople. - Wschód słońca. - Chochlik i Grabiec w czerwone błoto trzęsawic uwalany - i dobrze podpity.

GRABIEC

Nie pójdę krokiem dalej.

CHOCHLIK

Ale tu już blisko

Do twojego domostwa.

GRABIEC

Moje czarne psisko,

Nie wierzę tobie... bo mię błąkasz - sadzasz w błocie

I wykręcasz ogonem... Nie... mój czarny kocie,

Chciałem ciebie pogłaskać, a ogień wytrysnął...

Spać chcę.

CHOCHLIK

Zażyj tabaki...

GRABIEC
trzymając się dębu

Patrz, dąb mię uścisnął,

I nie dziw, dąb przyjaciel grabiny... Mój dębie,

Wierz mi, że cię szacuję; co w sercu to w gębie.

CHOCHLIK

Chodźmy dalej...

GRABIEC

Znalazłem dęba przyjaciela;

Choćbyś mi raj pokazał, gdzie Bóg wróble strzela,

To nie porzucę dębu, co się cały chwieje

I potrzebuje wsparcia. - Patrz, biedaczek mdleje.

Tu, psie! tutaj z latarnią! zgubiłem dębinę!

Ha! dąb uciekł.. nie poznał mnie... obrosłem w trzcinę

Siedząc w błotach noc całą...

CHOCHLIK

Chodź do karczmy.

GRABIEC

Na to

Masz ze mnie przyjaciela - na to jak na lato..

Nie... to nie przystoi... jeśli karczma dama

Kocha mię, jak ja kocham... to nadejdzie sama...

Głupstwo chodzić do dziewcząt... Skąd ty masz tabakę?

CHOCHLIK

Od pana Lucyfera.

GRABIEC

Ty mi świecisz bakę.

Psie mój miły, poszukaj zająca - a strzelę.

CHOCHLIK

Czym?...

GRABIEC

Gromem... Cośmy z tobą dobrzy przyjaciele,

Przepraszam ciebie bardzo, żem cię zawiódł w błota,

Siedzieliśmy w kałuży po uszy jak cnota,

I kichali - kichali... mój nos w nos waćpana.

CHOCHLIK

Pamiętasz, co nam trzcina mówiła?

GRABIEC

Kochana!

Przyszła na pomoc...

CHOCHLIK

Trzcina ratowała dudę...

GRABIEC

Ja zawsze obwiniałem trzciny o obłudę...

Kładzie się.

CHOCHLIK

Chodź dalej...

GRABIEC

Spać chcę...

CHOCHLIK

Lepiej wleź na dąb...

GRABIEC
śpiewa

Na dębie

Siedzą gołębie.

Na stawku pływają kaczki...

Jeśliś przyjacielem, to zanieś do praczki

Moje spodnie...

CHOCHLIK

Co? jak to? chcesz spać bez szlafmycy?

GRABIEC

Nie chcesz?... to idź do diabła, kocie czarownicy.

CHOCHLIK

Dobrej nocy...

GRABIEC

Dobranoc... dobranoc, psie miły.

Szedłbym jeszcze do karczmy, ale nie mam siły

Dobranoc...

Zasypia.

CHOCHLIK

Co za głupie stworzenia ci ludzie!

Spił się, cały w czerwonej umazgał się rudzie

I śpi; niech sobie teraz nadchodzi Goplana.

Goplana wchodzi ze Skierką.

GOPLANA

Gdzie on? ach, zasnął... Niech zorza różana

Pierwsze mu blaski na oblicze rzuci;

Lecz niech się zorza na poły zasmuci

I płaczem rosy słońce tak przesłoni,

Aby łagodne powiek nie raziło...

A ty, chochliku, weźmij z hojnej dłoni

Twoją nagrodę...

CHOCHLIK
biorąc dar

Orzech świstun, zgniłą

Pełny tabaką... dzięki ci, królowo,

Przez dwa dni będę częstował hiszpanką

Chłopstwo pijane...

GOPLANA
do Skierki

Któraż jest kochanką

Kirkora?...

SKIERKA

Obie...

GOPLANA

O! szalona głowo!

SKIERKA

Przyjdą do lasu szukać malin obie,

Jak ci mówiłem...

GOPLANA

Poradź mi, co zrobię?

SKIERKA

Spuść się na czarne Balladyny serce;

Zazdrość widziałem w maleńkiej iskierce,

Więcej niż zazdrość...

GOPLANA

Cóż robiły w nocy?

SKIERKA

Alina boskiej wzywając pomocy

Usnęła cicho, marząc o malinach;

A Balladyna zapaliła świecę

I wyszła, bo ktoś zaklaskał w osinach.

Leciałem za nią śledzić tajemnicę

Nocnej przechadzki... Jako mgliste mary

Szła po murawach i drżąca, i cicha:

A płomyk świecy przez różowe szpary

Białych paluszków, jak z róży kielicha,

Błyskał i gasnął, to błyskał, to gasnął.

Zbudził się ptaszek w osinach i zasnął,

Tak cicho przeszła wietrznymi poloty,

Tak cicho przeszła... Ćmy wianeczek złoty

Zwinął się, leciał nad dziewicy głową.

Stanęła... słucham... ona ciche słowo

Wmięszała w szmery listeczków osiny...

Ktoś odpowiedział...

GOPLANA

Może Balladyny

Drużka?...

SKIERKA

Nie, pani.

GOPLANA

Kto?

SKIERKA

Mamże powiedzieć?

GOPLANA
pokazując na śpiącego Grabka

On?

SKIERKA

Tak...

GOPLANA
do Chochlika

Chochliku!...kazałam ci śledzić,

Przeszkodzić.

CHOCHLIK

Diabeł kochankom przeszkodzi.

GOPLANA

Zamknij Chochlika, Skierko, w muszli żabiej

I na jezioro puść, by kota w łodzi.

CHOCHLIK

O pani! pani! lepiej ty mię zabij...

GOPLANA

Zabić nie mogę, lecz mogę ukarać...

SKIERKA

Pójdź, panie Chochło, o łódkę się starać.

Chochlik, przekrzywiając się jak krnąbrne dziecko, odchodzi ze Skierką.

GOPLANA
sama

Więc on ją widział... on ją widział nocą;

Przekleństwo! wczoraj widział ją w osinie.

Niechaj te gwiazdy nigdy się nie złocą,

Co im świeciły! Niech ten miesiąc ginie!

Niechaj anielskiej drogi mleczne stopnie

W proch się rozsypią!... On był tam? - okropnie.

Żeby ta dziewa jedno mi spojrzenie

Przedała dzisiaj za brylanty światów...

Jak go ukarać?... ach, ja się zamienię

W błękitny powój i węzłami kwiatów

Na śmierć uścisnę... O nie... z tego wianka

Kochanek żywy wyjdzie, a kochanka

Rozpłomieniona miłością omdleje.

Jak go ukarać?... Niechaj wrośnie wszystek

W płaczącą wierzbę, korą się odzieje,

Niech się na drzewie skłoni każdy listek,

Jakoby smutny przewinieniem spadał

I płakał... Luby, gdy cię tak zobaczę,

Że będziesz płaczem na płacz odpowiadał,

To będę płakać ach! że wierzba płacze.

Skierka wraca.

SKIERKA

Zamknięty w muszli po strumykach skacze

I na jezioro wyjeżdża w powozie

Nieboszczki żaby.

GOPLANA

Wytnij rózgę w łozie.

Skierka podaje Goplanie pręcik.

Obudź się teraz! obudź się, kochany!

Powiedz, dlaczego?...

GRABIEC
senny

Śpię... bo jestem pijany.

GOPLANA

Powiedz, dlaczego? jak miłośny słowik

Piosnką wieczora?...

GRABIEC
śniąc na pół

Podaj mi borowik

I włóż pod głowę za poduszkę... a nie?

To idź do stawu, rybo, koczkodanie.

GOPLANA

Więc poznaj władzę Goplany!

Wrośnij w ziemię i z tej ziemi

Wyrośnij korą odziany

I liściami płaczącemi.

Grabiec tonie w ziemię, wierzba na tym miejscu wyrasta.

Rośnij, wierzbo płacząca;

Skarż się, gdy ptaszek trąca,

Gdy cię strumyk podrywa,

Kiedy wietrzyk rozniesie

Twoje listki po lesie.

Skierko! przyszlij słowika, niech tej wierzbie śpiewa

Słowa miłośne i niech ją nauczy

Kochać i płakać;

Ale niech żaden dziób kruczy

Nie śmie nad nią smutnie krakać

Pieśni pogrzebu,

Bo ta wierzba nie umarła.

SKIERKA

O! jakże pięknie listki rozpostarła!

Jak się kłania kwiatom, niebu

Wierzba wyrosła z człowieka

I piękniejsza, niż był człowiek.

GOPLANA

Niechaj teraz kochanek Balladyny czeka,

Niechaj sękowym okiem spod korzanych powiek

Upatruje dziewicy...

SKIERKA

Widzę dwie dziewczyny.

Niosą na głowach czarne dzbanki z gliny,

Szukają malin.

GOPLANA

Skryjmy się w gęstwiny.

Goplana i Skierka kryją się. - Alina wchodzi z dzbankiem na głowie.

ALINA

Ach, pełno malin - a jakie różowe!

A na nich perły rosy kryształowe.

Usta Kirkora takie koralowe

Jak te maliny... Fijołeczki świeże,

Wzdychajcie próżno, bo ja nie mam czasu

Zrywać fijołków - bo siostrzyczka zbierze

Dzban pełny malin i powróci z lasu,

I weźmie męża; a ja z fijołkami

Zostanę panną... Choćbyście wy były,

Fijołki moje, złotymi różami,

Wolę maliny.

Śpiewa szukając malin.

Mój miły! mój miły!

Złoty wielki pan.

Mojemu miłemu

Niosę malin dzban,

Bo on woli, mój kochanek,

Taki pełny malin dzbanek,

Niż zbożowy łan. Oh!

Niż zbożowy łan.

Odchodzi w prawo.
Wchodzi Balladyna z dzbankiem na głowie.

BALLADYNA

Jak mało malin! a jakie czerwone

By krew. - Jak mało - w którą pójdę stronę?

Nie wiem... A niebo jakie zapalone

Jak krew... Czemu ty, słońce, wschodzisz krwawo?

Noc wolę ciemną, niż taki poranek...

Gdzie moja siostra? musiała na prawo

Pójść i napełnić malinami dzbanek;

A ja śród jagód chodzę obłąkana

Jakąś rozpaczą i łzy gubię w rosie.

ALINA
z głębi lasu

Siostrzyczko moja! siostrzyczko kochana!

A gdzie ty?...

BALLADYNA

Jaki śmiech w Aliny głosie!

Musi mieć pełny dzbanek...

Alina wchodzi.

ALINA

Cóż siostrzyczko?

BALLADYNA

Co?...

ALINA

Czy masz pełny dzbanek?

BALLADYNA

Nie...

ALINA

Balladyno,

Cóż ty robiłaś?

BALLADYNA

Nic...

ALINA

To źle, różyczko...

Ja mam dzban pełny, mniej jedną maliną.

BALLADYNA

Weź tę malinę z mego dzbanka.

ALINA

Miła!...

Siostrzyczko moja, powiedz, gdzieżeś była?

Wyszłyśmy razem, miałaś dosyć czasu;

Wszak ja ci, siostro, nie ukradłam lasu.

Dlaczegóż teraz z taką białą twarzą

I z przyciętymi ustami?...

BALLADYNA

Wyłażą

Z twojego dzbanka maliny jak węże,

Aby mię kąsać żądłami wymówek.

Idź i bądź panią! siostra się zaprzęże

Jak wół do pługa, będzie tłoczyć olej

Z kolących siemion i z brzydkich makówek.

ALINA

A wstydź się, siostro... proszę cię, nie bolej

Nad moim szczęściem.

BALLADYNA

Cha! cha! cha!

ALINA

Co znaczy

Ten śmiech okropny? siostro! czy ty chora?

Jeżeli wielkiej doznajesz rozpaczy,

To powiedz... Ale ty kochasz Kirkora?

Ty bardzo kochasz? Siostro! powiedz szczerze!

Bo widzisz, rybko, są inni rycerze,

Jak będę panią, to ci znajdę męża...

BALLADYNA

Ty będziesz panią? ty! ty!

Dobywa noża.

ALINA

Balladyna!...

Cóż ten nóż znaczy?...

BALLADYNA

Ten nóż?... to na węża

W malinach...

ALINA

Siostro, jesteś blada, sina.

Kalinko moja! co tobie? co tobie?

Czemu ty blada? ach! jak to okropnie!

Przemów choć słówko! Usiądźmy tu obie

I mówmy ze sobą otwarcie, roztropnie,

Jak dwie siostrzyczki.

Siadają na murawie.

Ja kocham Kirkora.

Ach, nie dlatego, że Kirkor bogaty,

Że wielki rycerz, pan możnego dwora,

Że ma karetę złotą, złote szaty;

A jednak miło mi, że chodzi w złocie,

Że miecz ma jasny, służebników krocie:

Bo to jak rycerz w bajce, co się rodzi

Z wielkiego króla i w lesie znachodzi

Jakąś zaklętą królewnę.

BALLADYNA
wstaje z pomięszaniem

Och!...

ALINA
wstając

Miła!...

Co tobie?

BALLADYNA
ze wzrastającym pomięszaniem

Gdybym cię, siostro, zabiła?...

ALINA

Co też ty mówisz?...

BALLADYNA

Daj mi te maliny!...

ALINA

A kto wie, siostro? gdybyś poprosiła,

Pocałowała usteczka Aliny,

Może bym dała?... spróbuj, Balladynko...

BALLADYNA

Prosić?...

ALINA

Inaczej żegnaj się z malinką.

BALLADYNA
przystępując

Co?...

ALINA

Bo też widzisz, siostro, że ten dzbanek

To moje szczęście, mój mąż, mój kochanek,

Moje sny złote i mój ślubny wianek,

I wszystko moje...

BALLADYNA
z wściekłością natrętną

Oddaj mi ten dzbanek.

ALINA

Siostro?...

BALLADYNA

Oddaj mi... bo!...

ALINA
z dziecinnym naigrywaniem się

Bo!... i cóż będzie?...

Bo?... Nie masz malin, więc suche żołędzie

Uzbierasz w dzbanek - czy wierzbowe liście?...

I tak... ja prędzej biegam i przez miedzę

Ubiegnę ciebie...

BALLADYNA

Ty?...

ALINA

A oczywiście,

Że ciebie w locie, siostrzyczko, wyprzedzę...

BALLADYNA

Ty!

ALINA

O! nie zbliżaj się do mnie z takiemi

Oczyma... Nie wiem... ja się ciebie boję.

BALLADYNA
zbliża się i bierze ją za rękę

I ja się boję...połóż się na ziemi...

Połóż! ha!

Zabija.

ALINA

Puszczaj!... oh!... konam...

Pada.

BALLADYNA

Co moje

Ręce zrobiły?... O!...

GŁOS Z WIERZBY

Jezus Maryja...

BALLADYNA
przerażona

Kto to?... zawołał ktoś?... czy to ja sama

Za siebie samą modliłam się?... Żmija,

Kobieta, siostra - nie siostra. Krwi plama

Tu - i tu - i tu -

Pokazując na czoło plami je palcem.

I tu. - Ktoż zabija

Za malin dzbanek siostrę?... Jeśli z bora

Kto tak zapyta? Powiem - ja. - Nie mogę

Skłamać i powiem: ja! - Jak to ja?... Wczora

Mogłabym przysiąc, że nie... W las!... w las!... w drogę,

Wczorajsze serce niechaj się za ciebie

Modli. - Ach, jam się wczoraj nie modliła.

To źle! źle! - dzisiaj już nie czas... Na niebie

Jest Bóg... zapomnę, że jest, będę żyła,

Jakby nie było Boga.

Odbiega w las.
Goplana i Skierka wchodzą. - Alina leży zabita.

GOPLANA

Ach, okropność,

Ludzie tak siebie zarzynają nożem.

Nie wiem, jak ludzka poczyna roztropność

W takim zdarzeniu?... My duchy nie możem

Znać owych ziółek, które rany leczą;

A ona ciepła, może jeszcze żywa?

Pustelnik nieraz ziółka w lesie zrywa,

Więc może, gdyby miał koło niej pieczą,

Dożycia wróci... Ach, Skierko mój drogi,

Sprowadź tu pustelnika.

Skierka odbiega.

Wy ciernie i głogi,

Jeżeli zabójczyni padnie na kolana

Bądźcie pod jej kolanami.

Niech leci wiatrem ścigana,

Przerażona strumyka mruczącego łzami

Jak siostry płaczem...

patrząc w las

Widzę tego pasterza, co się zwie tułaczem,

Wygnanym z kraju szczęścia, i po całym świecie

Szukał próżno kochanki... dziś kocha się w kwiecie,

W słońcu, w gwiazdach... w jutrzeńce... niech ujrzy to ciało.

Odchodzi w las. - Wchodzi Filon patrząc w niebo.

FILON
z emfazą

Po co mi świecisz, małżonko Tytana,

Twarzą, co przeszła z różowej na białą?...

Po co mi świecisz, Febie? Tyś do rana

Miłością konał na Tetydy łonie;

A teraz puszczasz rozhukane konie,

I z szat wilgotnych srebrną trzęsiesz rosę,

Szczęśliwy Febie!... Tam blada Dyjanna,

Patrząc na twoje czoło złotowłose,

Przed Endymionem kryje się w błękicie,

Do głębi serca promieniami ranna...

Miłość - to światło, to niebo, to życie!

A jam nie kochał! o biada mi! biada!

Spostrzega ciało Aliny.

Cóż to za bóstwo?... Jak marmury blada!

Nieżywa?... Boże! a taka podobna

Do nieśmiertelnych bogiń - i nieżywa -

Jak nad nią płacze ta wierzba żałobna!

A moja dusza na marzenia tkliwa

Łez dla niej nie ma?... Samotność popsuła

Źródło łez moich!... Jaka postać cudna!...

Jak ona wczoraj musiała być czuła!

Jak do niej wianek przypadał weselny!

Jak mogła kochać!... A dziś!.. śmierć obłudna

Życie wydarła, a wdzięk pośmiertelny

Na moją zgubę nieżywej nadała...

O! mój aniele! ty śmierci kochanka!

O! jak miłośnie twoja ręka biała

Ujęła czarny dzbanek... z tego dzbanka

Płyną maliny, a z alabastrowej

Piersi wytryska drugi taki strumień,

Piękniejszy barwą od krwi malinowej.

Ach! twój zabójca od dwu będzie sumień

Ścigany za te dwa strumienie krwawe...

Nie... to zwierz leśny musiał zabić ciebie,

Człowiek by nie mógł! - Boże!... oto rdzawe

Leży żelazo - to człowiek!... Ach, w niebie

Szukać schronienia przed tłumem tych ludzi!

Śpij, moja luba! ciebie nie obudzi

Ten pocałunek... a mnie niech zabije...

Całuje usta umarłej i podnosi nóż. Pustelnik nadbiega.

PUSTELNIK

Stój, stój, zabójco. - On żelazo kryje

Do swoich piersi...

FILON

Ojcze, patrzaj na nią!

Znalazłem przecie kochankę... nieżywą.

PUSTELNIK

Czyjeż to miecze takie kwiaty ranią?

Któż te pustynie krwią czerwieni żywą?

Czy tu król Popiel zawitał i plami

Białe lilije naszych lasów?...

FILON

Łzami

Krew tę obmyję...

PUSTELNIK

Wstydź się łez...

FILON

Ach, ona

Umarła... patrzaj... tu! tu! tu... niebieski

Kwiatek - znak śmierci śród białego łona...

Gwiazdeczka śmierci...

PUSTELNIK

Ty młody i rześki,

Podnieś umarłą i weź na ramiona;

Ja ci pomogę dźwigać lekkie ciało.

W celi mam ziółka...

FILON

Ty duszę omdlałą

Krzepisz nadzieją; ty podajesz ramię

Duszy nieszczęsnej, która się już kładła

W mogiłę żalu... pozwól, że ułamię

Gałązkę z wierzby, pod którą upadła

Kochanka moja, okropnie zabita...

Tum ją zobaczył - tu pokochał - stracił

Wprzód, nim pokochał... Ach, w przeszłości świta

Szczęście stracone; jam się nie zbogacił,

A skarb znalazłem...

Urywa gałązkę z wierzby.

GŁOS Z WIERZBY

Nie trącaj, bom pijany...

FILON

Ta wierzba bada...

PUSTELNIK

W lesie są szatany.

Ja znam się z nimi; nieraz mi do celi

W okna stukają...

FILON

W lesie są anieli,

Ale umarli...

PUSTELNIK

Chodź z twoim aniołem...

Filon bierze na ramiona ciało Aliny i odchodzi z Pustelnikem.
Goplana i Skierka wychodzą z gęstwin.

GOPLANA
wskazując na wierzbę

Przeklęci ludzie! jakim oni czołem

Śmieli ułamać gałąź z tego drzewa?

On musi cierpieć...

SKIERKA

Ach! coś się wylewa

Gorżkiego z rany... to zapewne woda

Z ziarnek pszenicy ogniem wymęczona,

Którą ci ludzie piją...

GOPLANA

Łza stracona...

Ach, każdej łezki brylantowej szkoda,

Kiedy nie dla mnie płynie ze źrenicy.

Jutro ty będziesz wolny, mój kochanku;

Jutro wymawiać będziesz okrutnicy,

Że cię dręczyła z ranka do poranku...

Ukryj się Skierko - patrzaj! Balladyna

Zbłąkana w lesie tu nadchodzi, sina,

Okropnie blada, z rozpuszczonym włosem.

Ja twarz zakryję i pod wierzbą siędę;

Będę mówiła do niej siostry głosem

I obłąkaną gryźć będę... gryźć będę...

Skierka odchodzi.

BALLADYNA
wbiega na scenę, obłąkana

Wiatr goni za mną i o siostrę pyta,

Krzyczę... zabita - zabita - zabita!

Drzewa wołają... gdzie jest siostra twoja?...

Chciałam krew obmyć... z błękitnego zdroja

Patrzała twarz jej blada i milcząca...

O... gdzie ja przyszła?... to wierzba płacząca...

Ta sama... gdzie ja... - Siostra moja!... żywa!...

GOPLANA

Siostro...

BALLADYNA

Okropnym wołasz mię imieniem!

Trup... trup... trup na mnie białą dłonią kiwa...

I ciągną nazad, wstając z głowy. - Ale

Nogi przykute...

GOPLANA

Czy ci smutne żale

Nie mówią, siostro, żeś ty źle zrobiła?

I gdyby siostra twoja żyła?...

BALLADYNA

Żyła?

GOPLANA

Mogłażbyś ty ją zabić po raz drugi?

BALLADYNA
szukając koło siebie

Zgubiłam mój nóż.

GOPLANA

Ach, nie dosyć długi

Nóż twój był, siostro...

BALLADYNA

To nie moja wina.

GOPLANA

Siostro! lecz jeśli przebaczy Alina?...

Jeśli zapomni... i powie... siostrzyczko,

Miałam sen taki - do chaty wieczorem

Nim wyszłaś w ciemne osiny ze świeczką,

Przyjechał rycerz; rycerz był upiorem,

Upiór dwie siostry pokochał szalenie

I obie wysłał na maliny;...śniłam,

Że gdyśmy zaszły w głuche lasu cienie,

Siostra mnie nożem... Wtem się obudziłam...

Chodźmy do wróżki, niech sen wytłumaczy...

BALLADYNA
zamyślona

To sen... ach, prawda... i mnie się wydaje,

Że to sen, siostro...

GOPLANA

Ten sen nic nie znaczy...

BALLADYNA

To sen...

GOPLANA

I tylko matka nas połaje,

Żeśmy się długo zabawiły w borze.

BALLADYNA

A rycerz...

GOPLANA

Zniknął... to sen...

BALLADYNA

Być nie może...

Co? ha! okropnie, rycerz jak sen zniknął?

GOPLANA

Ale ja żyję...

BALLADYNA

Bogdajbyś umarła!

To sen... to sen - ha?...rozum już przywyknął

Do twojej śmierci. Skorobym otarła

Krew z mojej ręki... byłabym szczęśliwa.

GOPLANA
odkrywa twarz

Bądź nią, szatanie! twa siostra nieżywa.

BALLADYNA

O wielki Boże! a ty co za widmo?...

GOPLANA

Bańka z kryształu, którą wichry wydmą

Z błękitu fali... i barwami kwiatu

Malują zorze. - Ale bądź spokojną,

Ja nie wyjawię tajemnicy światu,

Zostawię ciebie przeznaczeniem spojną

Z ręką rycerza i ze zbrodni ręką;

A ręka zbrodni dalej zaprowadzi.

Usychaj wiecznie tajemnicy męką!

Każda malina może ciebie zdradzi,

Ta wierzba ciebie widziała,

Korą wyśpiewa...

Lękaj się drzewa!

Lękaj się kwiatu!

Każda lilija albo róża biała

I na ślubie, i po ślubie

Będzie plamami szkarłatu

Na wszystkich liściach czerwona.

Idź... weź ten dzbanek... ja ciebie nie zgubię.

Ale natura zbrodnią pogwałcona

Mścić się będzie - idź do chaty!

Balladyna bierze z rąk Goplany dzbanek Aliny i odchodzi milcząca.

Odeszła i splamione krwią obmyje szaty.

Ale na czole plama zostanie czerwona;

Nie ostrzegłam jej, próżno byłoby ostrzegać,

Ta plama nie zejdzie z czoła. -

Ja zaś idę po fali kryształowej biegać,

Rzucę ten ciemny obraz zbrodni w jasne koła

Zwierciadlanego Gopła... O blasku miesiąca

Wrócę słuchać, jak szumi ta wierzba płacząca.

Odchodzi.

Scena II

Ganek przed chatą Wdowy ocieniony lipą. Wdowa i Kirkor siedzą na ławie.

KIRKOR

Nie widać córek...

WDOWA

Wrócą, panie! wrócą

Jedna za drugą jak dwie gąski białe,

Jedna za drugą. Ach, łzy mi się rzucą

Ze starych oczu, na Chrystusa chwałę,

Gdy je zobaczę...

KIRKOR

Któraż pierwszą będzie?

Czy Balladyna?

WDOWA

Pewnie Balladyna.

Wszak ona pierwsza w kościele i wszędzie

Pierwsza... z organem piosenkę zaczyna.

Alina także pierwsza.

KIRKOR

Więc Alina

Może powróci?

WDOWA

Ha! może Alina;

Bogu to wiedzieć...

KIRKOR

Czy wiesz, moja stara,

Żem niespokojny o twoje dziewczęta...

WDOWA

To i ja właśnie... jakaś niby mara

W głowę mi wlazła. Choć nikt nie pamięta,

Aby na wiosnę kiedy być nie było

Malin... a gdyby się też przytrafiło,

Że nie ma malin... tak marzyłam wczora,

Nim sen przyleciał... gdyby też śród bora

Nie było malin? - potem sama sobie

Mówiłam: głupiaś... wszakże koń przy żłobie,

Gdy nie ma owsa, to zjada siano;

Jeśli dziewczęta malin nie dostaną,

To nazbierają poziomek. - Wy, króle!

Może wam w zamkach nie znać się, co ziomka,

A co malina, co siano a słomka,

A co są dziuple, a co pszczelne ule.

Wam tylko złoto, złoto, zawsze złoto...

KIRKOR

Ach! nie wierz temu... nieraz my zgyzotą

Trapieni w zamkach dni pędzimy liche.

Po stokroć, matko, wolę twoje ciche

I wiejskie życie... Miło na tym ganku

Czekać wieśniaczej małżonki, jak lubo

Kołysze sercem ten powiew poranku;

Ty taka dobra, choć masz szatę grubą.

WDOWA

To mój świąteczny przecie ubiór - proszę!

Cycowa suknia!... tylko w święto noszę

Takie ornaty... Wraca Balladyna...

KIRKOR

Gdzie?

WDOWA

O! nie widać... lecz matce wiadomo.

Patrz, panie! oto jaskółeczka sina

Zamiast wylecić, kryje się pod słomą,

I cicho siedzi... Gdyby zaś Alina

Wracała z gaju, tobyś to, mój panie,

Usłyszał w belkach szum i świergotanie,

Jedna za drugą pyrr... pyrr... lecą z gnizdek

Do tej dziewczynki i nad nią się kręcą

Niby chmureczka małych, czarnych gwiazdek

Nad białą gwiazdką...

KIRKOR

Dlaczegóż się nęcą

Ptaszki do młodszej córki?...

WDOWA

Któż to zgadnie?...

Idzie Balladyna, widzisz?...

KIRKOR

Jak jej ładnie

Z tym czarnym dzbankiem na głowie.

Balladyna wchodzi ze spuszczoną głową.

Dziewico!

Oddaj mi dzbanek, ja ci zaś nawzajem

Daję pierścionek...

Bierze dzbanek. Balladyna odwraca głowę.
- Kirkor kładzie na jej palec pierścionek.

WDOWA

Brylanciki świecą...

KIRKOR

Oby nam życie było słodkim rajem.

Idź do komnaty, starym obyczajem

Niechaj ci warkocz zaplatają swatki,

Niechaj świeżymi przetykają kwiatki,

A za godzinę, drżącą, uwieńczoną,

Wezmę z rąk matki, i będziesz mi żoną.

Kareta czeka, po księdza pojadę.

Odchodzi Kirkor

BALLADYNA

Och!

WDOWA

Czegóż wzdychasz? I coś niby blade

Usteczka ściskasz?...

BALLADYNA

Matko moja droga,

Nie wiem, jak wyznać?

WDOWA

Cóż, córeczko miła?

Czy ty już drżąca od łożnicy proga

Chciałabyś uciec jak sarneczka?...

BALLADYNA

Siła

Złego mam donieść...

WDOWA

Co?

BALLADYNA

Ach! nie dasz wiary.

Ale Alina - Ach... ta siostra młoda

I tak kochana... Ach, jaka jej szkoda!

WDOWA

Co, córko?

BALLADYNA

Bo też psułaś ją bez miary.

Twoja to wina, że dziś...

WDOWA

Mów, bo skonam.

BALLADYNA

Lękam się mówić, może nie przekonam

Ślepej miłości, matki przywiązania.

Lecz któż by myślał, że ta młoda łania

Ucieknie...

WDOWA

Córko... Alina?

BALLADYNA

Uciekła...

WDOWA

Gdzie... jak? z kim? - Boże! Matki się wyrzekła.

BALLADYNA

Ach, przewidziałam dawno, że tak będzie,

Jakiś obdarty młokos chodził wszędzie

Za tą dziewczyną, szeptał jej do ucha.

Napomniałam. - Wiesz, jak ona słucha

Kazań od siostry? I dziś... z nim uciekła...

WDOWA

Wyrodne dziecko!... Więc idź aż do piekła!

Nie pomyślałaś na te stare oczy,

Że będą płakać... dobrze, bo nie będą

Płakać po tobie. - Bo matka ma smoczy

Płód zamiast serca, można serce krajać,

To się kawałki węża znowu sprzędą

Jak płótna kawał... Chciałabym ją łajać...

Przeklinać... dręczyć. - Ot, wiesz... że te oczy

Jak noże, ot tak... wlepiłabym w łono

Jak noże... tylko bez tej łzy, co mroczy.

Może byś ty mnie widziała szaloną,

Ale co płakać... Nie! nie! nie!

Płacze łkając.

BALLADYNA

Mój Boże!

I tak zasmucić!...

WDOWA

O! i tak zasmucić!

BALLADYNA

Zasmucić matkę starą?...

WDOWA

O! mój Boże!

Tak starą... Ale ona może wrócić.

Kto wie!...Nieprawdaż, ona wrócić może?

Jak sama kiedy siądzie przy oświatce

Nocą...pomyśli: gdzie matka? A już by

Serca nie miała, żeby też o matce

Nie pomyślała nigdy...

BALLADYNA

Idą drużby...

Słychać weselną muzykę.

WDOWA

Jak oni grają smutnie i wesoło...

Ty teraz skarbem moim... daj mi czoło,

Niech pocałuję... Cóż to! jakaś plama,

Jak krew czerwona?

BALLADYNA
z przerażeniem

Krew?...

WDOWA

To od maliny

Może... daj... zetrę...

BALLADYNA
ścierając

Matko... zetrę sama.

WDOWA

Jeszcze jest...

BALLADYNA
trąc czoło

Teraz?...

WDOWA

Jeszcze - jak rubiny

W twoim pierścionku pięknie sobie świeci.

BALLADYNA
na nowo usiłując zetrzeć

A teraz?...

WDOWA

Jeszcze jest... by na osieci

Listek czerwony...

BALLADYNA

O! o! to okropnie!

WDOWA

Daj mi tu czoło, a zetrę roztropnie.

Może to ranka...

Wspina się na palcach.

BALLADYNA

Matko, nie dotykaj

Tej plamy...

WDOWA

Czy cię boli?...

BALLADYNA

Nie - nie boli...

WDOWA

Przyniosę wody spod owej topoli,

Gdzie piją wróble...

Wdowa odchodzi.

BALLADYNA

Plamo krwawa, znikaj!...

Wchodzą Swaty i Drużki, ustrojeni, z muzyką; zbliżają się do Balladyny:
ta odwraca twarz.

SWATY
śpiew

Nie odwracaj czoła,

Wstydliwa dziewczyno;

Mąż na ciebie woła,

Młodziutka kalino.

Nie odwracaj czoła...

DZIEWICE
śpiewając

Chcą nam ciebie wydrzeć swaty;

Niech cię bronią białe kwiaty

Twego wianka...

SWATY
śpiew

Kwiaty ciebie nie obronią

Ni białością, ani wonią,

Od kochanka...

Dziewice podają Balladynie kosze z kwiatami.

BALLADYNA

Precz! precz. - Odkąd zaczęły kwitnąć białe róże

Z czerwonymi plamami?... Wynieście te kosze...

Balladyna ucieka do chaty.

JEDNA Z DZIEWIC

Pogardziła kwiatami, które ja przynoszę,

Ja, dawna przyjaciółka.

JEDEN Z MŁODZIEŃCÓW

Patrzcie, w pyłu chmurze

Błyska złota kareta, jedzie Kirkor z księdzem.

DRUGI Z MŁODZIEŃCÓW

Przy tej karecie słońce zdaje się mosiądzem.

Koniec aktu drugiego